_______________________________________________________________
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله رب العالمین وصلی الله علی سیدنا محمد واله الطاهرین
ولعنة الله علی اعدائهم أجمعین
در خطبهاي كه رسول خدا صلّي الله عليه و آله و سلّم در جمعۀ آخر ماه شعبان قرائت فرمودند مردم را اندرز دادند كه اين ماه (رمضان) ماه پربركت و رحمت است، ماه مغفرت و دعا و اجابت است، ماه نماز، ماه قرائت قرآن، ماه صدقه و صلۀ رحم و ايثار است، ماه اداي فرائض و روزه و انفاق، و بهار آمرزش و تخفيف بر زيردست و رحم بر صغير و احترام و توقير كبير؛ مفصّلاً بياناتي فرمودند. و مفادش آنستكه مؤمن در شهر رمضان نه تنها از آدابي كه فقهاء در كتب عمليّه ذكر ميكنند بايد اجتناب ورزد بلكه در اين ماه رحمت بايد با شراشر وجود خود جلب رحمت كند، خشوع و خضوع داشته باشد، هميشه به ذكر خدا اشتغال ورزد، در هر امري كه او را به خدا نزديك كند سبقت گيرد، و از هرچيزي كه او را از خدا دور كند بگريزد، به آنچه خدا امر كرده عمل كند و از آنچه نهي فرموده اجتناب ورزد، از هر چه ديدنش را حرام فرموده چشم ببندد و به هر چه شنيدنش را ممنوع كرده گوش ندهد.
و خلاصه با بيانات خود در اين خطبه آن صراط مستقيمي كه اقصر فاصلۀ بين انسان و خداست را تشريح كردند. ( معاد شناسی ج 1، ص 43)
متن خطبه پیامبر اکرم و ترجمه آن
دركتاب «وسائل الشيعه» نقل مىكند از «عيون الأخبار» عن محمّد بن بكران النقّاش عن احمد بن الحسن القطان ومحمّد بن احمد بن ابراهيم المعاذى و محمّدبن ابراهيم بن اسحق المكتب كلّهم عن احمد بن سعيدعن علىّ بن الحسن بن فضّال عن أبيه عن الرّضاعليه السّلام عن آبائه عليهم السّلام عن علىّ عليه السّلام:
إنَّ رَسولَ اللهِ صلّى الله عليه و آله و سلّم خَطَبَنا ذاتَ يَومٍ فَقالَ: أيُّها النّاسُ! إنَّهُ قَد أقبَلَ إلَيكُم [عليكم] شَهرُ اللهِ بِالبَرَكَة و الرَّحمَة و المَغفِرَة؛ شَهرٌ هو عِندَ اللهِ أفضَلُ الشُّهورِ و أيّامُهُ أفضَلُ الأيّامِ و لَياليهِ أفضَلُ اللَّيالى و ساعاتُهُ أفضَلُ السّاعاتِ. هو شَهرٌ دُعيتُم فيهِ إلَى ضيافَة اللهِ و جُعِلتُم فيهِ مِن أهلِ كَرامَة اللهِ؛ أنفاسُكُم فيهِ تَسبيحٌ و نَومُكُم فيهِ عِبادَة و عَمَلُكُم فيهِ مَقبولٌ و دُعاؤُكُم فيهِ مُستَجابٌ. فاسألوا اللهَ رَبَّكُم بِنِيّاتٍ صادِقَة و قُلوبٍ طاهِرَة أن يُوَفِّقَكُم لِصيامِهِ و تِلاوَة كِتابِهِ؛ فَإنَّ الشَّقِىَّ مَن حُرِمَ غُفرانَ اللهِ فى هَذا الشَّهرِ العَظيمِ. و اذكُروا بِجوعِكُم و عَطَشِكُم فيهِ جوعَ يَومِ القيامَة و عَطَشَهُ، و تَصَدَّقوا عَلَى فُقَرائِكُم و مَساكينِكُم، و وَقِّروا كِبارَكُم، و ارحَموا صِغارَكُم، و صِلوا أرحامَكُم، و احفَظوا ألسِنَتَكُم، و غُضُّوا عَمّا لا يَحِلُّ النَّظَرُ إلَيهِ أبصارَكُم و عَمّا لا يَحِلُّ الاستِماعُ إلَيهِ أسماعَكُم، و تَحَنَّنوا عَلَى أيتامِ النّاسِ يُتَحَنَّن عَلَى أيتامِكُم، و توبوا إلَى اللهِ مِن ذُنوبِكُم، و ارفَعوا إلَيهِ أيدِيَكُم بِالدُّعاءِ فى أوقاتِ صَلاتِكُم، فَإنَّها أفضَلُ السَّاعاتِ يَنظُرُ اللهُ عَزَّوجَلَّ فيها بِالرَّحمَة إلَى عِبادِهِ يُجيبُهُم إذا ناجَوهُ و يُلَبِّيهِم إذا نادَوهُ و يُعطِيهِم إذا سَألوهُ و يَستَجيبُ لَهُم إذا دَعَوهُ.
أيُّها النَّاسُ! إنَّ أنفُسَكُم مَرهونَة بِأعمالِكُم فَفُكُّوها بِاستِغفارِكُم، و ظُهورَكُم ثَقيلَة مِن أوزارِكُم فَخَفِّفُوا عَنها بِطولِ سُجودِكُم؛ و اعلَموا أنَّ اللهَ أقسَمَ بِعِزَّتِهِ أن لا يُعَذِّبَ المُصَلِّينَ و السّاجِدينَ و أن لا يُرَوِّعَهُم بِالنّارِ يَومَ يَقومُ النّاسُ لِرَبِّ العالَمينَ.
أيُّها النّاسُ! مَن فَطَّرَ مِنكُم صائِمًا مُؤمِنًا فى هَذا الشَّهرِ كانَ لَهُ بِذَلِكَ عِندَ اللهِ عِتقُ نَسَمَة و مَغفِرَة لِما مَضَى مِن ذُنوبِهِ. قيلَ: يا رَسولَ اللهِ! فَلَيسَ كُلُّنا يَقدِرُ عَلَى ذَلِكَ. فَقالَ صلّى الله عليه و آله و سلّم: اتَّقوا اللهَ [النّارَ و لَو بِشِقِّ تَمرَة اتَّقوا النّارَ] و لَو بِشَربَة مِن ماءٍ.
أيُّها النّاسُ! مَن حَسَّنَ مِنكُم فى هَذا الشَّهرِ خُلُقَهُ كانَ لَهُ جَوازًا عَلَى الصِّراطِ يَومَ تَزِلُّ فيهِ الأقدامُ، و مَن خَفَّفَ فى هَذا الشَّهرِ عَمّا مَلَكَت يَمينُهُ خَفَّفَ اللهُ عَلَيهِ حِسابَهُ، و مَن كَفَّ فيهِ شَرَّهُ كَفَّ اللهُ عَنهُ غَضَبَهُ يَومَ يَلقاهُ، و مَن أكرَمَ فيهِ يَتِيمًا أكرَمَهُ اللهُ يَومَ يَلقاهُ، و مَن وَصَلَ فيهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللهُ بِرَحمَتِهِ يَومَ يَلقاهُ، و مَن قَطَعَ فيهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللهُ عَنهُ رَحمَتَهُ يَومَ يَلقاهُ، و مَن تَطَوَّعَ فيهِ بِصَلاة كَتَبَ اللهُ لَهُ بَراءَة مِنَ النّارِ، و مَن أدَّى فيهِ فَرضًا كانَ لَهُ ثَوابُ مَن أدَّى سَبعينَ فَرِيضَة فيما سِواهُ مِنَ الشُّهورِ، و مَن أكثَرَ فيهِ مِنَ الصَّلاة عَلَىَّ ثَقَّلَ اللهُ ميزانَهُ يَومَ تَخِفُّ المَوازينُ، و مَن تَلا فيهِ آيَة مِنَ القُرآنِ كانَ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن خَتَمَ القُرآنَ فى غَيرِهِ مِنَ الشُّهورِ.
أيُّها النّاسُ! إنَّ أبوابَ الجِنانِ فى هَذا الشَّهرِ مُفَتَّحَة فَاسألوا رَبَّكُم أن لا يُغَلِّقَها عَنكُم [عَلَيكُم]، و أبوابَ النِّيرانِ مُغَلَّقَة فَاسألوا رَبَّكُم أن لا يُفَتِّحَها عَلَيكُم، و الشَّياطينَ مَغلولَة فَاسألوا رَبَّكُم أن لا يُسَلِّطَها عَلَيكُم.
قالَ أميرالمؤمنين عليه السّلام: فَقُمتُ فَقُلتُ: يا رَسولَ اللهِ صلى الله عليه و آله! ما أفضَلُ الأعمالِ فى هَذا الشَّهرِ؟ فَقالَ: يا أبا الحَسَنِ! أفضَلُ الأعمالِ فى هَذا الشَّهرِ الوَرَعُ عَن مَحارِمِ اللهِ؛
ثُمَّ بَكَى؛ فَقُلتُ: ما يبكيك يا رسول الله؟ فَقالَ أبكى لِما يُستَحَلُّ مِنكَ فى هَذا الشَّهرِ؛ كَأنّى بِكَ و أنتَ تُصَلِّى لِرَبِّكَ، و قَدِ انبَعَثَ أشقَى الأوَّلينَ و الآخِرينَ شَقيقُ عاقِرِ ناقَة ثَمودَ فَضَرَبَكَ ضَربَة عَلَى قَرنِكَ فَخَضَبَ مِنها لِحْيَتَكَ. فَقُلتُ: يا رَسولَ اللهِ! و ذَلِكَ فى سَلامَة مِن دينى؟ فَقالَ صَلَّى اللهُ عَلَيهِ و آلِهِ و سَلَّم: فى سَلامَة مِن دِينِكَ. ثُمَّ قالَ صلّى الله عليه و آله و سلّم: يا عَلِىُّ! مَن قَتَلَكَ فَقَد قَتَلَنى و مَن أبغَضَكَ فَقَد أبغَضَنى، لأنَّكَ مِنّى كَنَفسى و طينَتُكَ مِن طينَتِى و أنتَ وَصِيِّى و خَليفَتِى عَلَى امَّتى.
ثُمَّ قالَ: يا عَلِىُّ! مَن قَتَلَكَ فَقَد قَتَلَنى و مَن أبغَضَكَ فَقَد أبغَضَنى و مَن سَبَّكَ فَقَد سَبَّنى لأنَّكَ مِنّى كَنَفسى، روحُكَ مِن روحى و طِينَتُكَ مِن طِينَتى؛ إنَّ اللهَ تَبارَكَ و تَعالَى خَلَقَنى و إيّاكَ و اصطَفانى و إيّاكَ و اختارَنى لِلنُّبُوَّة و اختارَكَ لِلإمامَة، فَمَن أنكَرَ إمامَتَكَ فَقَد أنكَرَ نُبُوَّتى. يا عَلِىُّ! أنتَ وَصِيِّى و أبو وُلدى و زَوجُ ابنَتى و خَليفَتى عَلَى امَّتى فى حَياتى و بَعدَ مَوتى، أمرُكَ أمرى و نَهيُكَ نَهيى؛ اقسِمُ بِالَّذى بَعَثَنى بِالنُّبُوَّة و جَعَلَنى خَيرَ البَرِيَّة إنَّكَ لَحُجَّة اللهِ عَلَى خَلقِهِ و أمينُهُ عَلَى سِرِّهِ و خَليفَتُهُ عَلَى عِبادِهِ؛ انتهى.
[1] وسائل الشيعة، ج 10، ص 313، فى كتاب الصوم باب تأكّد استحباب الاجتهاد فى العبادة؛ و نيز اين حديث شريف را مرحوم سيّد در اقبال و مرحوم حاج ميرزا جواد آقا ملكى در أعمال السنة نقل نمودهاند، و در كتاب عيون أخبار الرّضا، ج 2، ص 265 موجود است: امام رضا عليه السّلام از پدرانش از أميرالمؤمنين على بن أبىطالب عليهم السّلام روايت مىكنند كه آن حضرت فرمود:
روزى رسول خدا براى ما خطبه ايراد مىفرمود و چنين فرمودند: اى مردم! بدرستى كه ماه خدا بسوى شما مىآيد درحاليكه نويد بركت و رحمت و آمرزش را به همراه دارد، ماهى كه از همه ماهها نزد پروردگار با فضيلتتر است و روزها و شبها و ساعات آن بر ساير روزها و شبها و ساعات ماههاى ديگر برترى دارند. ماهى كه براى ميهمانى پروردگار دعوت شدهايد و از جمله افرادى كه مورد كرامت و تكريم پروردگار قرار گرفتهاند واقع شديد. نفسهاى شما در اين ماه تسبيح بحساب مىآيد و خواب شما در اين ماه عبادت نوشته مىشود، اعمال شما در اين ماه مورد قبول حضرت حقّ و دعاهاى شما به مرتبه اجابت خواهد رسيد. پس با قلبى خالص و نيّتى پاك و صادق از خدا بخواهيد كه شما را موفّق به روزه دارى و تلاوت قرآن بدارد. به تحقيق كه شقى و بدبخت آن كسى است كه از آمرزش الهى در اين ماه با عظمت محروم گردد.
گرسنگى و عطش در اين ماه شما را به ياد گرسنگى و عطش روز قيامت بيندازد. بر فقراء و تنگدستان ببخشائيد، بزرگانتان را تعظيم و تكريم و زيردستان را مورد رأفت و رحمت قرار دهيد. ارحام و خويشان خود را صله رحم كنيد. زبان خود را نگه داريد و چشمان خود را از آنچه مورد سخط و غضب الهى است بپوشانيد و گوشهاى خود را از آنچه شنيدنش نكوهش شده است ببنديد. بر يتيمان مردم رأفت كنيد تا بر يتيمان شما رأفت و عطوفت كنند. و از گناهان خويش به درگاه الهى طلب مغفرت نمائيد. و در اوقات نماز دستهاى خود را براى دعا به پيشگاه خدا بلند كنيد، و بدانيد كه اوقات نماز برترين اوقات است در نزد پروردگار كه خداى متعال به بندگانش نظر لطف و مرحمت مىاندازد. اگر او را بخوانند پاسخ مىدهد و چون او را ندا كنند مىپذيرد و جواب مثبت مىدهد و اگر از او چيزى درخواست كنند عطا مىكند و دعوت آنها را ردّ نمىنمايد.
اى مردم! بدانيد كه افعال و اعمال، جانهاى شما را در بند گرفتاريها و عالم شهوات و دنياى دنىّ درآورده است، پس با طلب آمرزش از خدا آنها را رها سازيد و از قيد عالم شهوت بيرون آوريد. آثار و پيامدهاى كردار ناشايست بر پشت شما سنگينى نموده است، پس بواسطه سجدههاى طولانى اين بار گران را از دوش خود برداريد. و بدانيد كه خداى متعال به عزّت و جلال خود سوگند ياد كرده كه نمازگزاران و سجده كنندگان را به عذاب كيفر ندهد. و به آتش دوزخ آنان را بيمناك نسازد در روزى كه همه در پيشگاه حساب اعمال نزد او حاضر مىشوند.
اى مردم! كسى كه در اين ماه روزه دارى را افطار دهد مانند كسى است كه بندهاى را در راه خدا آزاد نموده است و تمام گناهان گذشته او مورد آمرزش قرار مىگيرد. بعضى به پيامبر عرض كردند: همه ما قادر نيستيم كه روزهداران را به افطار دعوت كنيم. پيامبر فرمود: تقوى را براى خود تحصيل نمائيد گرچه به مقدار افطار دادن به اندازه تكّهاى از خرما باشد يا جرعهاى از آب.
اى مردم! كسى كه در اين ماه اخلاق خود را نيكو كند در روزى كه قدمها بر بالاى صراط مىلرزد او جواز عبور از صراط دريافت خواهد كرد و كسى كه بر غلامان و كنيزانش آسان بگيرد خداى متعال در روز بازپسين بر او آسان خواهد گرفت. و كسى كه آزارش به ديگران را در اين ماه كنترل نمايد خداوند در روز قيامت او را مورد سخط و غضب خود قرار ندهد، و كسى كه يتيمى را در اين ماه گرامى بدارد خدا در روز ملاقات با بندگانش او را گرامى خواهد داشت. و كسى كه ارتباط با خويشان خود را در اين ماه پيوند دهد خداوند بين خود و او در روز جزا به رحمت واسعهاش پيوند برقرار نمايد. و كسى كه قطع رحم نمايد خدا رحمتش را در روز قيامت از او دريغ نمايد. و كسى كه در اين ماه نافلهاى بخواند خداوند برائت از آتش دوزخ را براى او مىنويسد. و كسى كه واجبى از واجبات را در اين ماه انجام دهد خداى متعال ثواب هفتاد عمل واجب در غير اين ماه براى او منظور مىدارد. و كسى كه در اين ماه بر من درود بفرستد (اللهمّ صلّ على محمّد و آل محمّد) خداوند كفّه ترازوى عمل او را در روزى كه كفّههاى ترازوى اعمال سبك است سنگين خواهد نمود. و كسى كه در اين ماه آيهاى از قرآن بخواند مانند كسى است كه يك ختم قرآن در غير اين ماه نموده است.
اى مردم! درهاى بهشت در اين ماه باز است، پس از خدا بخواهيد تا بر روى شما نبندد. و دربهاى جهنّم بر روى شما بسته است پس از خدا تقاضا كنيد تا بر روى شما نگشايد. و بر دست و پاى شياطين در اين ماه بند نهادهاند، پس از خدا بخواهيد كه آنها بر شما مسلّط نگردند.
أميرالمؤمنين عليه السّلام فرمود: من ايستادم و عرض كردم اي رسول خدا بهترين اعمال در اين ماه چيست ؟ رسول خدا فرمود: اي أبوالحسن! بهترين اعمال در اين ماه اجتناب از گناهان است.
سپس رسول خدا گريه كرد. عرض كردم اي پيامبر خدا علّت گريۀ شما چيست ؟ فرمود: گريه ميكنم براي آن حادثۀ عظيمي كه در اين ماه بر تو فرود آيد و خون ترا حلال كنند. مثل اينكه من ميبينم كه تو در حال نماز و مناجات با پروردگارت هستي، در اين حال شقيترينِ اوّلين و آخرين، هم دوش و همرديف پي كنندۀ ناقۀ صالح برانگيزد و چنان ضربتي بر مغز سر تو فرود كند كه از آن ضربت محاسنت به خون خضاب شود.
عرض كردم: اي پيغمبر خدا ؟ آيا در آن حال دين من سالم خواهد بود ؟ فرمود ـ كه درود خدا بر او و آلش باد ـ: بلي دين تو سالم خواهد بود. سپس رسول خدا فرمود: اي عليّ! كسيكه تو را بكشد حقّاً مرا كشته است، و كسيكه تو را دشمن دارد حقّاً مرا دشمن داشته است؛ زيرا كه نسبت تو با من مثل جان من است، و سرشت تو از سرشت من است، و تو وصيّ من و جانشين من در امّت من هستي.
خداى متعال من و تو را خلق نمود و من و تو را برگزيد، مرا براى رسالت و تو را براى امامت اختيار نمود پس كسى كه امامت تو را انكار كند نبوّت مرا انكار كرده است.
اى على! تو جانشين منى و پدر فرزندان من هستى و همسر دختر من مىباشى، و جانشين من بر امّت در زمان حيات و پس از فوت من مىباشى. دستور تو دستور من و نهى تو نهى من است.
قسم به ذاتى كه مرا به پيامبرى برگزيد و مرا برترين افراد مخلوقاتش قرار داد بدرستى كه تو حجّت خدا بر خلق او هستى و امين پروردگار بر سرّ او مىباشى و خليفه خدا بر بندگانش هستى.
|